Arre Zuurmond - morele plicht van routewijzers

(Beeldtitel: Arre Zuurmond over jouw morele plicht als routewijzer.)

VOICE-OVER: Ben jij iemand die het verschil wilt maken bij complexe casuïstiek?
In deze video legt Arre Zuurmond,
regeringscommissaris en bureaucratiebestrijder,
uit hoe jij in actie kunt komen bij verlies van kwaliteit van leven.
Dit doet hij aan de hand van de strategische driehoek van Mark Moore.

(Arre Zuurmond:)

Ik gebruik in mijn werk eigenlijk altijd het inzicht van Mark Moore.
Dat noemen ze in het Engels 'the strategic triangle'.
Wij noemen het de strategische driehoek.
Mark Moore zegt eigenlijk heel simpel:
Vroeger als je uitvoerder was, dan luisterde je naar de regels.
Dus er werden regels gemaakt in het Haagse
en die krijg je dan in de uitvoering aangewezen,
en als jij dan iets moet doen, dan kijk je naar boven en dan zeg je:
wat moet ik van de regels doen? En dat ga je lopen doen.
Mark Moore zegt: Zo werkt het eigenlijk niet meer,
de samenleving is daar te complex voor
en de professionals zijn daar te hoog opgeleid voor.
Dus je moet het eigenlijk anders doen.
Hij zegt: Het is prima dat je regels hebt en dat je die gaat uitvoeren,
maar zie je nou dat het niet werkt, dan moet je iets anders doen.
Met andere woorden: je moet niet alleen naar boven kijken,
maar je moet ook naar buiten kijken.
En je de vraag stellen:
als ik die regels uitvoer, lever ik dan voldoende publieke waarde?
Help ik de cliënten die ik moet helpen, ook echt?
Als je het gevoel hebt of de indruk hebt of eigenlijk de wetenschap hebt
dat dat niet goed is, dan kun je niet meer zeggen:
ja, ik moet dit nou eenmaal zo doen van de wetgever of van, zeg maar, de regelmaker.
Ik ga kijken of ik het kan verbeteren.
Dat doe je dus niet door tegen de regelmaker te zeggen van 'het werkt niet',
want dat hoort hij elke dag.
Je gaat eigenlijk, desnoods onder de radar, zeggen van:
ik snap wat die regelmaker wil, ik snap de bedoeling erachter,
maar het werkt niet omdat ik het helemaal dichtgetimmerd heb gekregen,
dus ik ga nu uitzoeken, inderdaad dus desnoods onder de radar,
of het beter kan en anders kan.
En als dat dan gelukt is, je hebt geëxperimenteerd
en je hebt een manier gevonden om nog beter die bedoeling te bereiken,
dan ga je eventueel terug naar de regelmaker
en dan vraag je: vind je het goed als we het in de toekomst ook zo doen?
Nou, eigenlijk is dat dus wat ik noem 'een morele plicht',
want normaal gesproken kun je je dus verschuilen
achter de regels van die regelmaker en dat mag nu niet meer.
Je moet je dus ook elke keer de vraag stellen:
is het conform de bedoeling, lever ik voldoende publieke waarde?
Een concreet voorbeeld, want het is een beetje abstract,
maar wat ik zelf heb meegemaakt als ombudsman:
op een dag komt er een mevrouw en haar partner is overleden in het buitenland.
En op de ene of andere manier maken ze in het buitenland heel lang ruzie
over de vraag wie nou de akte van overlijden moet opmaken.
Maar het lichaam van haar partner was al wel naar Nederland gebracht
en de gemeente had al toestemming tot begraven gegeven.
Dus er waren eigenlijk twee overheidsdocumenten:
een document omdat het lichaam over de grens heen gegaan is,
dat heet dan een laissez-passer.
En dan was er een tweede document: toestemming tot begraven.
Maar toch schreef de gemeente dat niet in, het overlijden.
En toen, een paar maanden later,
probeerde ze een parkeervergunning op haar naam te zetten
en belde ze met de gemeente om dat te regelen en toen zei de gemeente,
en ik vind het gruwelijk dat ze het zo zei, maar de gemeente zei letterlijk:
U kunt wel zeggen dat uw partner dood is, maar wij gaan daar niet van uit.
Je begrijpt eigenlijk niet dat ze dat zeggen.
Wat ik toen gedaan heb, is: ik ben vrij heftig in gesprek gegaan
met de directeur van Burgerzaken.
De openingszin was: Wat hebt u in vredesnaam onder de grond laten stoppen
als u twijfelt of meneer dood is?
Dat vonden zij cru, ik heb toen gezegd:
Nee, u bent cru, want u zegt tegen mensen die een partner verloren hebben,
dat die partner niet overleden is.
In dat gesprek hebben we gezocht naar een oplossing.
Die is eigenlijk best wel makkelijk te vinden.
Mijn stelling was: als er officiële documenten zijn,
zoals een toestemming tot begraven of een internationaal laissez-passer,
die voldoen aan hele strenge eisen,
dan heb je voldoende gedocumenteerde waarborgen
om ervan uit te gaan dat iemand overleden is,
dan heb je niet die akte nodig, en kan je dat dus wijzigen.
In eerste instantie vonden ze dat moeilijk,
want er stond in de wet: er moet een akte zijn.
Maar uiteindelijk, na wat druk en overleg,
hebben ze de regels gewijzigd en hebben ze gezegd:
Als er voldoende documentatie is, gaan wij over tot inschrijven.
In eerste instantie de grote vier gemeenten,
Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag,
en uiteindelijk ben ik met die afspraken van die gemeenten naar het Rijk gegaan,
naar Binnenlandse Zaken, en heb ik gezegd:
Zullen we dat voor heel Nederland regelen? En dat is gebeurd.
En dan zie je eigenlijk precies dat modelletje van Mark Moore.
Je kijkt naar buiten en je denkt: ja, maar dat was toch niet de bedoeling,
dat overleden zijn, dat moet toch gewoon geregistreerd kunnen worden?
En zij keken naar boven en zeiden: Nee, het staat in de wet,
er moet een akte zijn voordat wij kunnen overgaan tot inschrijven.
En door uit te zoeken met elkaar hoe het anders kon,
hebben we een manier gevonden en vervolgens is die nieuwe manier van werken
naar de regelmakers gebracht en is geïmplementeerd.
En ik geloof dat er in Nederland
zo'n 200 tot 300 keer per jaar nu gebruik wordt gemaakt van die vernieuwde regel,
omdat iemand uit het buitenland wel duidelijk overleden is,
maar dat er uit het buitenland maar geen akte komt.
Het is een hele simpele illustratie van dat model,
maar de kern van het model is eigenlijk een morele plicht voor u:
u kunt zich niet meer verschuilen achter de regels.
Als die regels niet voldoende publieke waarde genereren,
moet u ook naar buiten kijken en zorgen dat het verbeterd wordt.

(Beeldtekst: Meer inspiratie in het vinden van rek in de regels vind je op... Ben je nieuwsgierig naar hoe andere routewijzers (cliëntondersteuners/professionals in het sociale domein) invulling geven aan hun morele plicht? Kijk dan op www.regelhulp.nl/opaz. Daar lees je onder andere inspirerende voorbeelden in de magazines: De aanpakkers en De verschilmakers. Onder elke titel staat een QR-code.)

(Linksonder in beeld staat het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.)